Kompozit Yay Alternatifi: Amerikan Kabilelerinin Kablo Sırtlı Yayları

20 Ağustos 201820 Ağustos 2018 Atakan 0 yorum

Kompozit yay gibi güçlü yaylar Asya’da genel olarak yaygınken bu yayları üretecek teknik bilgi ve malzemeler dünyanın her yerinde bulunamayabiliyordu. Fakat insanoğlunun çözüm üretme yeteneği sayesinde güçsüz malzemelerle güçlü aletler yapılabilmiş. Amerika’nın yerlileri, özellikle Eskimo Kabileleri en zor şartlarda bile yaptıkları yaylarla avlanmayı başarmıştır.

Kompozit Yay Nedir?

Kompozit yay farklı özelliklere sahip birkaç malzemenin birleştirilerek yapılan yaylardır. Genelde kompozit yaylarda boynuz, tahta ve sinir birbirlerine yapıştırılarak/kaynaştırılır. Bu işlemler uzun, detaylı ve yorucudur.

kompozit yay kesit — Boynuz, tahta ve sinirden yapılmış bir kompozit yayın kesiti. Kaynak: Süleyman Cem Dönmez

Kablo Sırtlı Yay Nedir?

Kablo sırtlı (veya kablo destekli) bir yay, sırtına kablo takviye edilmiş bir yaydır. Yayın sırtı, hedefe bakan kısmıdır. Kablo, hayvansal, bitkisel veya sentetik liflerden yapılır ve yay kuvvetini arttırmak için sıkılır.

Şekildeki yayda (a) kablo ile kaplı yayın gövdesini (b) iki farklı kablonun birbirlerine sarılarak yaya bağlanışını (c) kabloları yerinde tutan bağları ve (d) kurulmuş yayı görebiliriz. İllustrasyon: Egmason

Bir yay çekildiğinde, yayın sırtı esnerken diğer taraf sıkışır. Kompozit yaylarda sırta döşenen sinir, yay ile esneyerek tahtanın gerilim stresini azaltırken; göbeğe döşenen boynuz, sıkışan tahtayı destekleyerek kırılmasını engeller ve daha fazla eğilmesine imkan tanır. Sırtına kablo döşenmiş bir yay örgü sistemi ile iki işi bir arada yaparak yayın kırılmadan daha yüksek güçlere çıkmasına imkan tanır.

İyi bir kablo destekli yay, bu nedenle gerilimde zayıf olan düşük kaliteli ahşaptan yapılabilir. Malzeme, çap, kalınlık ve kablonun gerilme (sıkılık) seviyesi; gerginlik stresini ne kadar azalttığını belirler ve çekim gücünü arttırır.

Arktik bölgede yaşan Eskimo kabilesi Inuitler, akıntının sürüklediği tahtaları, balina kemiklerini, büyükbaş veya geyik boynuzlarını kullanarak yaptıkları kısa yaylarında, gerginlikte kırılmalarını engellemek ve güçlerini artırmak için sinirden yapılmış kabloları kullandılar. Kablolarla önce kullanacakları malzemeleri birleştirip, ardından yayın sırtına döşenip belli aralıklarla sıkıştıracak başka iplerle ve gerekirse daha fazla kıvırmak için metal parçalar ile desteklenip kullanılıyordu. Bu yaylar, reflex, deflex, decurved veya düz olabiliyordu.

Aşağıdaki videoda geyik boynuzlarından yapılan bir inuit yayının yapılışını izleyebilirsiniz.

Neden Kompozit Yaylar Yapmadılar?

Kabilenin kompozit yay yerine kablo sırtlı yay kullanmasının iki sebebi vardı. Bunlardan birincisi yaşadıkları bölge sebebiyle yay yapımına uygun ağacın bulunamaması, diğeri ise kutup koşullarında yayı kaynaştıracak olan tutkalların yeterince kolay saklanamamasıydı. Ellerinde yeterince ısı kaynağı bulunmayan İnuitler, tutkalı eritmek için bu değerli kaynaklarını harcamayı tercih etmiyorlardı. Buna karşılık bu kabile bir şeyleri birbirine bağlama konusunda usta hale gelmiştir ve her yay bir ilmik ustasının eseridir.

Penobscot Yayı

Başka bir kablo destekli yay ise, 1900’lerde Frank Loring (Şef Büyük Şimşek) tarafından icat edilen Penobscot yayı veya Wabenaki yayıdır. Bu yay gerginliği düşürmek için önünde daha küçük bir yay bulunduruyor.